جعفرزاده: حضور پژوهشکده شورای نگهبان در نمایشگاه کتاب بغداد فرصتی برای معرفی دستاوردهای علمی و پژوهشی کشور بود

علیرضا جعفرزاده از مسؤلان غرفه انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان در گفت‌وگو با روابط‌عمومی پژوهشکده، گزارشی از فعالیت‌ها و اقدامات انجام‌شده ارائه کرد و گفت: حضور در این نمایشگاه بین‌المللی زمینه‌ای برای معرفی آثار علمی و پژوهشی پژوهشکده، برقراری ارتباط با ناشران و مراکز علمی خارجی و تبیین جایگاه فکری و حقوقی جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌المللی فراهم ساخت.

جناب آقای جعفرزاده، شما در نمایشگاه کتاب بغداد به عنوان نماینده پژوهشکده شورای نگهبان شرکت داشتید. لطفاً یک گزارش مختصر از اقداماتی که آنجا انجام شد بفرمایید.

بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم.

امسال توفیقی بود که برای نخستین‌بار پژوهشکده شورای نگهبان در یک رویداد بین‌المللی فرهنگی و علمی، یعنی نمایشگاه بین‌المللی کتاب بغداد، شرکت کند. این نمایشگاه به‌عنوان بزرگ‌ترین رویداد علمی و فرهنگی کشور عراق شناخته می‌شود و ناشران بین‌المللی بسیاری در آن حضور دارند. مقصد نخست ما نیز همین رویداد بود.

برنامه‌ریزی ما در راستای برقراری ارتباط با مجموعه‌های علمی مرتبط با تخصص پژوهشکده بود؛ یعنی حوزه حقوق، به‌ویژه حقوق اساسی و صلاحیت‌های قانونی نهاد دادرس اساسی یا همان شورای نگهبان. در این راستا، برای ارزیابی و سنجش بازار علمی عراق و تبادل نظر با جامعه هدف خود ـ یعنی اساتید دانشگاه، دانشجویان و جامعه علمی عراق ـ در نمایشگاه شرکت کردیم. یکی از اهداف ما ایجاد شبکه ارتباطی با ناشران جهان عرب بود که در حوزه‌های حقوقی فعالیت دارند. خوشبختانه مأموریت‌هایی که به ما محول شده بود، طی مدت حضور در نمایشگاه کتاب بغداد با موفقیت به انجام رسید.

در میان ناشران عربی که در نمایشگاه حضور داشتند و موضوعات مختلفی را پوشش می‌دادند، جایگاه حقوق را چگونه دیدید؟

تجربه امسال از جهاتی برای ما هم جالب و هم عجیب بود. حضور ناشران عرب بسیار فعال و پررنگ بود. از جمله ناشران مصری که کشورشان در جهان عرب به‌نوعی «مادر علم حقوق» محسوب می‌شود، حضور چشمگیری داشتند. غرفه‌هایی را مشاهده کردیم که به‌طور اختصاصی کتاب‌های حقوقی عرضه می‌کردند و مخاطبان عراقی نیز استقبال زیادی از آن‌ها داشتند. حدود پنج غرفه مصری کتاب‌های حقوقی در زمینه حقوق اساسی، جزا، خصوصی، بین‌الملل و حقوق بشر عرضه می‌کردند.

آن‌طور که رصد کردیم، اندیشه حقوقی حاکم بر فضای علمی عراق کاملاً متأثر از فضای فکری و حقوقی جهان عرب و به‌ویژه کشورهای مصر، لبنان و الجزایر است. ناشران عرب‌زبان حضور پررنگی داشتند، فروش خوبی تجربه کردند و جامعه علمی و حقوقی عراق نیز استقبال قابل‌توجهی از آثارشان نشان داد.

شما با دو کتاب به زبان عربی در نمایشگاه حضور داشتید. مواجهه مخاطبان عرب‌زبان با این آثار چگونه بود؟

اولین نکته‌ای که احساس شد، ضرورت ترجمه منابع و آثار علمی ما به زبان عربی بود. جامعه علمی و حقوقی عراق به‌شدت تشنه مطالعه و آشنایی با نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران است. نظام حقوقی ما نظامی خاص و کم‌نظیر در جهان امروز است و از جنبه‌های تطبیقی، منبعی ارزشمند به شمار می‌آید.

ما امسال موفق شدیم دو کتاب پژوهشکده را ترجمه و برای نخستین‌بار در نمایشگاه کتاب بغداد رونمایی کنیم. این رونمایی در غرفه رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران انجام شد و با استقبال بسیار خوبی از سوی مخاطبان خاص روبه‌رو شد. پس از رونمایی، اساتید، دانشجویان و علاقه‌مندان به آشنایی با نظام حقوقی ایران مرتب به غرفه مراجعه می‌کردند. ما محتوای کتاب‌ها، ساختار آن‌ها و مباحث مربوط به شورای نگهبان را برایشان توضیح می‌دادیم. بسیاری از آنان علاقه‌مند بودند تمام آثار ترجمه‌شده در حوزه حقوق ایران را تهیه کنند و از آن‌ها در رساله‌های دکتری، پایان‌نامه‌ها، مقالات و مباحث علمی‌شان استفاده کنند.

بنابراین، با توجه به بازخورد رونمایی این دو اثر، به نظر می‌رسد ترجمه منابع علمی ما و عرضه آن‌ها به مخاطب عرب‌زبان در سراسر جهان عرب، نه فقط عراق، ضرورتی اساسی است.

ترجمه آثار برای مخاطب عرب‌زبان قابل‌فهم بود؟

بله. ترجمه‌ها کاملاً تخصصی و حرفه‌ای انجام شده بودند. پژوهشکده شورای نگهبان اهتمام ویژه‌ای داشت که مترجم یا نهاد ترجمه‌کننده علاوه بر تسلط زبانی، دانش حقوقی نیز داشته باشد. ترجمه‌ها چند مرحله مورد بازبینی و نظارت فنی قرار گرفتند تا دقت علمی و حقوقی حفظ شود. یکی از ترجمه‌ها توسط یکی از مؤسسات جامعه‌المصطفی انجام شد و ترجمه دیگر را آقای حیدری که آشنایی خوبی با مباحث حقوقی دارند بر عهده داشتند.

مخاطبان عرب‌زبان، به‌ویژه حقوقدانان، ترجمه را کاملاً روان، قابل‌فهم و دقیق می‌دانستند و ما بازخورد منفی یا انتقادی دریافت نکردیم. البته طبیعتاً با تداوم تجربه در حوزه ترجمه، می‌توان روزبه‌روز حرفه‌ای‌تر و دقیق‌تر عمل کرد.

با توجه به تجربه‌ای که کسب کردید، چه پیشنهادی برای حضورهای آینده پژوهشکده دارید؟

نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب، معادن ارزشمندی از فرصت‌های علمی و فرهنگی‌اند. ریاست محترم پژوهشکده، جناب آقای دکتر کدخدایی، نیز تأکید ویژه‌ای بر تقویت دیپلماسی علمی و بین‌المللی پژوهشکده دارند.

ظرفیت‌های متعددی در این رویداد وجود دارد که باید برای سال‌های آینده مورد توجه قرار گیرد. یکی از این ظرفیت‌ها بازار بکر و آماده عراق برای آثار علمی ایران است. به‌دلیل کم‌حضور بودن نهادهای ایرانی در سال‌های گذشته، مخاطبان عراقی علاقه‌مند و مشتاق بهره‌گیری از منابع ایرانی هستند.

ترجمه آثار حقوقی و علمی به زبان عربی نه‌تنها بازار علمی عراق، بلکه جهان عرب را پوشش می‌دهد؛ از لبنان و شمال آفریقا گرفته تا خاورمیانه. این اقدام در کنار بازاریابی علمی، به انتقال اندیشه‌های حقوقی و مفاهیم انقلاب اسلامی نیز کمک می‌کند و در واقع بخشی از جهاد تبیین است.

همچنین ارتباط با ناشران عرب، زمینه همکاری‌های مشترک و تبادل علمی را فراهم می‌کند. دانشگاه‌های عراق نیز تمایل زیادی به تبادل علمی دارند؛ از جمله دانشگاه بغداد که علاقه‌مند به برگزاری دوره‌هایی برای آشنایی با حقوق ایران است و حتی خواهان تبادل استاد و دانشجو با ایران بود.

در همین نمایشگاه، دانشگاه‌های ایرانی مانند دانشگاه قم، رازی کرمانشاه و شهید بهشتی نیز حضور فعالی داشتند و درباره جذب دانشجویان عراقی توضیح می‌دادند. ما نیز ارتباط‌هایی با آنان برقرار کردیم تا از ظرفیت دانشجویان عراقی مقیم ایران بهره‌مند شویم.

در مجموع، این رویدادها فرصت‌های گران‌بهایی‌اند که می‌توانند ما را با مراکز علمی، انتشارات و نهادهای پژوهشی جهان عرب مرتبط کنند.

آیا در نمایشگاه با منابعی مواجه شدید که جای خالی‌شان در کتابخانه‌های ایران احساس شود؟

بله، یکی از خلأهای جدی ما در دانشگاه‌ها و پژوهش‌های حقوقی ایران، نبود منابع اصلی و دست‌اول کشورهای عرب‌زبان است، به‌ویژه در زمینه حقوق اساسی کشورهای مصر، لبنان، الجزایر، تونس و لیبی. در بسیاری از دانشگاه‌های ما منابع مرتبط یا وجود ندارد، یا اگر هست به زبان انگلیسی و غالباً نوشته پژوهشگران غربی است.

در این سفر، ما موفق شدیم بانک جامعی از منابع و آخرین آثار حقوقی و علمی جهان عرب، به‌ویژه کشور مصر، تهیه کنیم و بخشی از آن‌ها را خریداری و به کتابخانه پژوهشکده شورای نگهبان منتقل نماییم تا پژوهشگران بتوانند از این منابع دست‌اول استفاده کنند.

آیا در میان مخاطبان و نخبگان عراقی برداشت‌های نادرستی از نظام سیاسی و حقوقی ایران مشاهده کردید؟

بله، متأسفانه در بسیاری از موارد یا شناختی وجود نداشت، یا شناخت‌ها ناقص بود. برخی از افرادی که تحصیلات عالی حقوقی داشتند یا در غرفه‌های انتشارات حقوقی فعال بودند، اساساً آگاهی دقیقی از ساختار نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران نداشتند. نمی‌دانستند نهادها و مؤسسات حقوقی چگونه عمل می‌کنند و چه جایگاه و وظایفی دارند.

در بررسی کلی غرفه‌ها، تنها یک اثر حقوقی را یافتیم که ایران را در مطالعات تطبیقی خود وارد کرده بود. این کتاب درباره احزاب بود و در میان ۱۸۰ صفحه تنها حدود ۱۵ صفحه را به ایران اختصاص داده بود، آن هم بسیار سطحی و ناقص. این نشان می‌دهد که فقر منبع درباره نظام حقوقی ایران باعث شده اندیشه‌های حقوقی غرب و عرب جایگزین آن شوند. بنابراین لازم است ما با دیدی تازه و راهبردی به ترویج اندیشه‌های حقوقی جمهوری اسلامی ایران در جهان عرب بپردازیم.

اگر نکته‌ای باقی مانده بفرمایید.

در پایان لازم می‌دانم از مسئولان پژوهشکده شورای نگهبان تشکر کنم که امسال برای نخستین‌بار این تدبیر را اندیشیدند تا در چنین رویداد مهمی حضور یابیم. امیدوارم این حضور آغازی باشد برای مشارکت‌های گسترده‌تر، مؤثرتر و مقتدرانه‌تر در آینده.

همچنین از همه نهادهای علمی و حقوقی کشور دعوت می‌کنم که افق دید خود را فراتر از مرزهای ملی گسترش دهند و آثار ارزشمند برآمده از معارف اسلامی و تجربه چهل‌وپنج‌ساله انقلاب اسلامی را ترجمه و به کشورهای مسلمان عرضه کنند.

تجربه ما نشان داد که جهان عرب به‌شدت علاقه‌مند به شناخت دستاوردهای علمی و فکری ایران است. امیدوارم در سال‌های آینده شاهد حضور پررنگ‌تر و اثرگذارتر نهادهای علمی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در این‌گونه رویدادهای بین‌المللی باشیم تا خلأ موجود جبران شود و اندیشه حقوقی ایران جایگاه شایسته خود را در میان جوامع علمی عرب‌زبان بیابد.