قوه قضائیه و قانون اساسی

کتاب «قوه قضائیه و قانون اساسی» مجموعه‌ای از مقالات پژوهشی است که به بررسی جایگاه، اختیارات، و عملکرد قوه قضائیه در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران می‌پردازد. این اثر با تکیه بر اصول قانون اساسی، مفاهیم فقهی و حقوقی مرتبط با قوه قضائیه را تحلیل کرده و تعامل آن با دیگر نهادهای حکومتی و چالش‌های اجرایی را مورد بررسی قرار می‌دهد.

یکی از مباحث کلیدی این کتاب، شاخصه‌های عدالت قضایی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است که با تحلیل فقهی و حقوقی به تبیین این شاخص‌ها پرداخته است. همچنین، صلاحیت قضایی در کیفرگذاری مبتنی بر منابع اسلامی، در پرتو اصول قانون اساسی و قوانین عادی، از دیگر موضوعات برجسته‌ای است که بر نقش قوه قضائیه در اجرای عدالت اسلامی تمرکز دارد.

موضوع تعزیرات منصوص شرعی نیز با تأکید بر نظرات شورای نگهبان مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده است تا مفهوم دقیق این تعزیرات و جایگاه آن در نظام حقوقی روشن شود. در بخش دیگری از کتاب، پیشگیری غیرکیفری از جرم در چارچوب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تحلیل شده و راهبردهای مبتنی بر پیشگیری اجتماعی و فرهنگی ارائه گردیده است.

از دیگر مقالات قابل توجه، موانع احیای حقوق عامه در حقوق ایران است که راهکارهایی برای تحقق بهتر این وظیفه قوه قضائیه ارائه داده است. شأن قضایی رئیس قوه قضائیه نیز از نفی تا اثبات بررسی شده و جایگاه حقوقی این مقام در ساختار نظام قضایی ایران تحلیل گردیده است. در همین راستا، مقاله‌ای به صلاحیت رئیس قوه قضائیه در تدوین و ارائه لوایح قضایی به مجلس پرداخته و رویکردها و رویه‌های مرتبط با این موضوع را نقد کرده است.

موضوعات مرتبط با مدیریت عالی قوه قضائیه در نظام حقوقی ایران نیز در این کتاب بررسی شده است. از جمله، صلاحیت قضایی رئیس قوه قضائیه در پرتو قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری و مطالعه تطبیقی این مدیریت در ایران و اتحادیه اروپا. همچنین، نسبت صلاحیت‌های اداری و مالی رئیس قوه قضائیه با رئیس‌جمهور در قانون اساسی و تعامل این دو نهاد برجسته حکومتی مورد بررسی قرار گرفته است.

در حوزه نظارت و شفافیت، مقالاتی درباره تعارض منافع مقامات قضایی، شفافیت فرآیندهای قضایی و بازدارندگی فساد و امکان‌سنجی استقلال بودجه‌ای قوه قضائیه ارائه شده است که به اهمیت شفافیت، استقلال مالی، و رفع تعارض منافع در ارتقای عملکرد قوه قضائیه می‌پردازد.

در زمینه حقوق اداری، معیارهای نهاد آمبودزمان و سازمان بازرسی کل کشور بررسی شده و نقش این نهاد در تقویت نظارت بر دستگاه‌های اجرایی تحلیل شده است. همچنین، رسیدگی به جرایم خُرد خانوادگی به‌عنوان یکی از مسائل مهم قضایی مورد بحث قرار گرفته و محدوده صلاحیت قوه قضائیه در این حوزه روشن شده است.

در بخش دیگری از کتاب، مباحث فقهی و حقوقی همچون تحلیل مبانی فقهی شورای نگهبان درباره حقوق ولی‌دم در پرداخت فاضل دیه و مبانی نص‌گرایی قانونی در نظام‌های قضایی معاصر بررسی شده و تأثیر این مفاهیم بر کارکرد قوه قضائیه تحلیل گردیده است. از دیگر موضوعات جالب توجه، امکان‌سنجی استناد قضات به قانون اساسی در عدم اجرای قوانین مغایر است که به استقلال قضات در تطبیق قوانین با اصول قانون اساسی می‌پردازد.